Bez wątpienia, każdy z nas doświadczył na własnej skórze lepkości naturalnej żywicy drzewnej. Jest to niesamowita substancja nie tylko ze względu na swoją konsystencję, ale przede wszystkim ze względu na swoje właściwości i funkcje. Wykorzystywana od starożytności przez przeróżne społeczności, obecnie nadal jest cennym surowcem o różnorodnym zastosowaniu. Zanurzmy się więc w fascynujący świat żywicy drzewnej.
Termin „żywica” odnosi się do niezwykle kleistej, nierozpuszczalnej w wodzie substancji, która pod wpływem powietrza staje się twarde. Składają się na nią związki organiczne. Mimo że wiele nowoczesnych żywic jest syntetycznych (np. epoksydowe, polimerowe), to jednak ich pierwowzorem była żywica pochodzenia roślinnego, zwłaszcza z drzew iglastych.
Chciałbym tutaj wyrazić ważne ostrzeżenie: żywicę nie należy mylić z gumą, lateksem, olejami czy woskami roślinnymi.
Czym jest żywica drzewna?
Przykładowo, kiedy skaleczysz korę sosny, z rannej powierzchni zacznie wyciekać lepka substancja. Tworząc na uszkodzonym miejscu swego rodzaju strup, blokuje ona dostęp szkodnikom, bakteriom i innym patogenom. Co więcej, żywica może je spłukiwać a nawet zabijać swoim toksycznym działaniem. Jest więc niezwykle ważnym elementem ochronnym drzewa, zwłaszcza po powstaniu ran, które mogłyby prowadzić do zachorowań.
Uszkodzenia tkanki drzewa stymulują produkcję żywicy, która początkowo jest dość płynna, ale pod wpływem kontaktu z powietrzem zaczyna parować i szybko twardnieje.
Substancja ta jest wytwarzana przez specjalizowane komórki drzewa – komórki żywicowe. Następnie jest gromadzona w przewodach lub przestrzeniach żywicznych, skąd w razie potrzeby jest wydzielana na zewnątrz. Według chemicznego składu żywica składa się głównie z terpenów, które są esencjonalnymi olejkami. Dlatego tak wiele gatunków iglastych ma aromatyczne drewno. Różne gatunki drzew wyprodukują różne typy żywicy, ale najczęściej zawiera ona alfa-pineny i beta-pineny, jak również sabinen. Może również zawierać monoterpeny, takie jak limonen czy terpinolen.
Różne rodzaje żywicy
Wiele różnych gatunków roślin produkuje ochronną żywicę, ale z punktu widzenia ludzi najważniejsze są te pochodzące z rodzin nanerczowatych, osoczynowatych, oczarowatych oraz sosnowatych. W naszym kraju sosna jest głównym źródłem żywicy, jako najpowszechniejsze drzewo w naturalnych lasach. Na świecie żywica jest także pozyskiwana z innych iglastych drzew jak cedr, jałowiec, jodła, cis, świerk czy modrzew. Ale nie tylko drzewa iglaste produkują żywicę. Wśród drzew liściastych mamy również ambrowiec balsamiczny, topolę osikową czy wierzbę.
Bursztyn, znany również jako jantar, to bardzo specyficzny rodzaj żywicy, będący w rzeczywistości skamieniałą żywicą z drzew iglastych, które rosły na Ziemi miliony lat temu, począwszy od okresu dewońskiego. Jego żółte, brązowe i pomarańczowe kawałki znaleźć można na plażach Bałtyku i często zawierają inkluzje, czyli pozostałości prehistorycznych roślin i zwierząt.
Wśród nowocześniejszych rodzajów żywic, obok sosnowej, warto wspomnieć o takich substancjach jak: ladanum z czystka znanym ze swojego unikalnego, balsamicznego zapachu; laka z drzewa sumakowego popularna w Chinach i Japonii; mastyks z drzewa pistacji kleistej; mirra z drzewa balsamowca; olibanum z drzewa kadzidłowca typowe dla Półwyspu Indyjskiego i północno-wschodniej Afryki; sandarak z cyprzyka, cyprysu lub jałowca.
Oprócz wyżej wymienionych, na świecie pozyskuje się również czerwoną żywicę balatową głównie w Brazylii, damarę z dwuskrzydlowcowatych oraz żywicę z konopi indyjskich lub konopi siewnych, która jest podstawą do produkcji znanej wszystkim substancji – haszyszu.